Dan maken we toch zélf een vlag
In dut stik komt ok Ali Bronger-Meijer an ’t woord over de Bildtse flâg. Lees maar even deur, at jim wille.
IDENTITEIT De streekvlag wappert overal, nu mensen zich meer verbonden voelen met hun regio dan met hun woonplaats of het land. “Als een symbool breed wordt gedragen door de bevolking, vervult het een wezenlijk doel.”
Door onze medewerker Fabion de Bont. Foto’s Eric Brinkhorst
Op een februariochtend rijden zeven tractoren in het buitengebied van Eibergen. Achter een ervan hangt een platte wagen met daarop de grafkist van Herman ten Dolle (78), grotendeels bedekt met een groene vlag met een wit kruis, de streekvlag van de Achterhoek. Onderweg naar het crematorium krijgt hij een laatste ereronde door het Gelderse dorp. Langs de weg vormen mensen een erehaag.
De ereronde, gefilmd door regionaal dagblad Tubantia was het afscheid waar Herman ten Dolle om had gevraagd.
“Mijn vader was een echte Achterhoeker”, vertelt Ans Klein Gunnewiek, de dochter van Herman ten Dolle. “Hij praatte dialect en was een nuchter en sociaal mens.” Ten Dolle was boer, richtte mede de touwvereniging op, was vrijwilliger bij het theater. “Bij de afscheidsdienst droeg mijn zus Hermien een gedicht voor met de regels: ‘Achterhoeker, dat word je niet, je bent het of niet.’”
Toen Ten Dolle met pensioen ging, verbouwde hij een oud vrieshuisje tot museumpje met landbouwgereedschappen, kookgerei en schilderijtjes afkomstig uit de streek. Na zijn overlijden, aan de gevolgen van leukemie, kwamen meer dan zevenhonderd mensen er afscheid nemen, vertelt Klein Gunnewiek, “Het was ongelooflijk. Rijen dik. Mijn vader lag er opgebaard, met achter hem de Achtehoekse vlag.”
Voor Ten Dolle was de Achterhoekse vlag een belangrijk symbool – hoe jong die vlag ook is: hij stamt uit 2018. In de jaren erna kregen meer streken een eigen vlag: het Land van Maas en Waal (2019), Salland (2021), Liemers (2021) en de Betuwe (2022). De vlaggen van Zeeuws-Vlaanderen (2008) en West-Friesland (2010) zijn relatief oud.
“Een opmerkelijke ontwikkeling”, zegt Jos Poels, betrokken bij de Nederlandse Vereniging voor Vlaggenkunde en hoofdredacteur van het tijdschrift Vlag! En de Britse evenknie Flagmaster. “De oudste regionale vlag is die van Twente – een wit steigerend paard op een rode achtergrond, ontstaan rond 1920. Toen was er heel lang niets en in de afgelopen vijf jaar, na Zeeuws-Vlaanderen en de Achterhoek, wilden steeds meer streken een eigen vlag.”
Volgens de vlaggenkundige duidt dat op een sterker regionaal bewustzijn. “Vroeger bestond Nederland uit meer dan achthonderd gemeenten, met elk een eigen vlag. Een tastbare gemeenschap, de burgemeester woonde in het dorp.” Door fusies tussen gemeenten verdween dat. De overheid werd groter, mensen verloren binding met hun woonplaats en de saamhorigheid in streken werd groter.
Poels wijst daarbij ook op de populariteit van provincievlaggen van Friesland, Groningen, Limburg, Brabant en Zeeland. “Die provincies zijn een regionale eenheid. Kijk maar naar het gebruik van de Groningse vlag bij protest tegen de gaswinning.
Eigen dictee
De recentelijk ontworpen streekvlaggen hebben geen officiële status. Daarvoor moet onder meer het ontwerp worden aanvaard door de Hoge Raad van Adel. Voor Poels geen reden om die vlaggen als minderwaardig te beschouwen. “Als de vlag breed wordt gedragen en duidelijke symboliek heeft, is het voor mij een vlag, met een eigen verhaal.
Neem de vlag van Het Bildt, met banen in groen-wit-blauw en een driehoek in geel en rood. Het Bildt is een streek van zo’n tienduizend inwoners in het noorden van Friesland, tegen de Waddenzee. “We voelen ons hier niet Fries,” zegt Ali Bronger, voorzitter van de culturele Stichting Bildts Aigene. “We spreken een eigen taal, hebben eigen gewoontes en het land is anders: het is hier plat en de wegen zijn recht.”
De streek is in de Middeleeuwen ontpolderd door een groep Hollandse kolonisten, vertelt Bronger. “Dat zie je terug in de vlag. De driehoek verwijst naar de vlag van de graafschap Holland. ”De drie banen verwijzen naar het land ontstaan uit de zee. De vlag is in 1955 ontworpen als gemeentevlag. Toen Het Bildt in 2018 opging in fusiegemeente Waadhoeke, kwam er een nieuwe. De Bildtenaren tekenden protest aan bij de Friese Raad voor Heraldiek om hun vlag te behouden als streekvlag. In 2020 lukte dat.
“Sindsdien zie ik de vlag vaker dan vroeger”, zegt Bronger. “Bij feesten, als iemand geslaagd is.” Sowieso is het streekgevoel sterker dan vroeger. Zegt ze. “We hebben een eigen dictee, een woordenboek. Waar vroeger bij boerderijen bordjes ‘aardappels te koop’ stonden, zie ik bordjes met ‘irpels te koop.’
Ze geven geen cijfers, maar ook fabrikanten en vlaggenwinkels zeggen dat de populariteit van regio- en streekvlaggen is de afgelopen jaren is toegenomen. De Algemene Vlaggenhandel Nederland zegt steeds meer streek-, provincie- en dorpsvlaggen te verkopen. Ook zijn er afgeleiden te koop bij onder meer VVV’s, zoals stickers en wimpels, mokken, sokken en sjaals.
Het idee voor een Achterhoekse vlag kwam in 2018 van Stichting Pak An, die Achterhoekse initiatieven steunt en is opgericht door de organisator van festival de Zwarte Cross en bierbrouwer Grolsch. De organisatie verbaasde zich erover dat er wel een sterke regionale identiteit was, mar nog geen vlag. Ze schreven een wedstrijd uit, waarop bijna 500 inzendingen binnenkwamen. Paul Heutinck (57) leverde het winnende ontwerp. Heutinck, grafisch ontwerper en boerenzoon uit Beltrum, herinnerde zich een luchtfoto van de Achterhoek. “Ik zag de weilanden van boven, onregelmatige vormen met verschillende kleuren groen – het nieuwe gras, bochtige wegen met bomen.” Hij maakte een abstracte weergave van het landschap: het kruis zijn de wegen, het donkergroen de bomen, het lichtgroen de weilanden en akkers.
Blank canvas
Tijdens de Zwarte Cross werd de vlag gepresenteerd. “We verkochten zo’n tweehonderd vlaggen per week. Toen begin 2019 het NOS journaal was langs geweest werden tweehonderd vlaggen per dag verkocht.” De tijd was rijp, zegt hij. “De meeste gemeentehuizen hebben hem nu ook hangen.”
Hij vertelt dat hij toen hij klein was, opgroeide met het dialect. “Op school leerden we pas Nederlands.” Door die Nederlandse laag” wordt de binding met de regio volgens hem minder, maar de vlag versterkt die weer. “Toen ik bij de boerenprotesten in 2019 tractoren met onze vlag richting Den Haag zag rijden, dacht ik : we hebben eindelijk een gezicht.”
Bijzonder hoogleraar antropologie van ritueel en populaire cultuur Irene Stengs, verbonden aan de Vrije Universiteit en het Meertens Instituut, begrijpt het gevoel van Heutinck. “De schaalvergroting – samenvoegen van gemeentes of faciliteiten als ziekenhuizen – doet iets met burgers. Of denk aan de slachtoffers van de aardbevingsschade door de gaswinning in Groningen, waarvoor lange tijd vanuit Den Haag geen empathie was.” Het resulteert in een wij-zij-gevoel, zegt ze. ”Dat gevoel is niet per se grijpbaar, maar de uitingen zijn dat wel, zoals een vlag.” Dat betekent volgens haar niet dat zo’n vlag een regionale vorm van nationalisme is. Het is “een blank canvas waaraan allerlei waarden worden toegekend, maar waarvan het lijkt of ze voor iedereen hetzelfde zijn”.
Dat de streekvlaggen niet per se authentiek zijn, of geïntroduceerd door een bedrijf of regionale marketingafdeling, doet volgens Stengs niets af aan de betekenis. “Dat zijn waardeoordelen. Als een symbool als een vlag breed wordt gedragen door de bevolking, dan gaat het om een belangrijk sentiment en daarmee vervult de vlag een wezenlijk doel.”
Zo was de Zeeuws-Vlaamse vlag belangrijk voor de inwoners van het zuidelijkste deel van Zeeland. “Ik voel mij geen Zeeuw, maar ook geen Vlaming”, zegt Frans Reyniers, een van de initiatiefnemers van de vlag in 2008. “Het is iets ertussenin.” Veel inwoners van de streek voelen dat ook, vertelt hij. Veel faciliteiten liggen aan ‘de overkant’ – iedere keer als inwoners daarvoor door de Westerscheldetunnel rijden, betalen ze tol. “Soms voelt het alsof ze ons vergeten.”
Toen toenmalige Commissaris van de Koningin Karla Peijs zei dat een Zeeuws-Vlaamse vlag de eenheid van Zeeland bedreigde, schoot de verkoop omhoog. Reyniers: “Binnen no time verkochten we tienduizend vlaggen.” Hij benadrukt dat de vlag niets met nationalisme te maken heeft. “Laatst zag ik iemand bij een triatlonwedstrijd in Barcelona met onze vlag om de schouders. Het gaat ons om fier te zijn op onze regio.”
Niet zo uitgesproken
Dat dacht Bart Stroot uit Raalte ook toen hij in januari 2022 de vlag van Salland op de Noordkaap plantte. “Het begon als een grapje”, vertelt hij. “Iemand uit de regio had de vlag op de Kilimanjaro geplant en daagde anderen uit hetzelfde te doen. Maar het is ook goed om te doen, wij zijn hier niet zo uitgesproken als in Twente of de Achterhoek.
Salland is een van de streken waar vorig jaar een vlag is gekozen. Via een prijsvraag, vertelt Barbara Jansen, van Doorpakken Salland, een stichting van lokale ondernemers. “De persoon die het idee aandroeg, wilde anoniem blijven. Dat is typisch Sallands – niet met je kop boven het maaiveld.” Maar de vlag sloeg wel aan, zegt Jansen. “Er kwamen 130 reacties op de ontwerpwedstrijd, de burgemeesters omarmden het en er zijn meer dan tweeduizend vlaggen verkocht. We zijn trots, willen laten zien dat we er ook zijn.”
Uiteindelijk draaide het daar bij Herman ten Dolle uit de Achterhoek ook om. Voordat hij stierf, wees hij een boom aan in het buitengebied. Daar moest zijn grafkist van gemaakt worden. Na de ereronde met de oude tractoren moest zijn afscheidsdienst in het dialect gehouden worden, vond hij.
Een van de vlaggen uit het huis van haar vader hing Ans Klein Gunnewiek in haar tuin. Aan de schutting tegenover de keuken. Zodat ze elke dag, door het raam, haar vader kan zien.
Bron: NRC 16-4-2022