Nije anwînst dokuminten

Wij binne weer ’n antal besondere dokuminten riker. Oflopen desimber hewwe oud-Stannebuurtster Wytze Wagenaar en Welmoed Hendriks deuze an ôns overdroegen. ’t Komt út ‘e nalatenskap fan Welmoed, de femily Hendriks en Buikstra.

’t Binne:

– ’n dagboeky, met neskierige antekenings fan meester Pieter Hendriks over syn drie-en-’n-halve week an ’e skoal in ’e Oasthoek. Lees ’t boeky hier.
– Syn paspoort, dat ôfgeven is deur de Kommissaris fan de Koaningin in Frysland en ferifiëerd is deur de gemeente ’t Bildt. ’t Paspoort het fizums foor syn rais na België en Frankryk.
– ’n op ’t oog klain boeky met de besondere titel “De domenys hifke, mar follen te ligt achte.” Lees ’t boeky hier.

Pieter Hendriks worde geboren in Hindelopen en waar ’n broer fan Trijntje Hendriks. Die waar troud met Jan Frank, hoofdonderwizer op Ouwe-Syl. Op ’e skoal in De Oasthoek waar tydlik, ant de fekânsy, ’n infâlkracht norig en meester Pieter worde hierfoor froegen. In syn dagboeky skreef hij over syn eerste dâg: “De school valt mij erg tegen. Klas is een vreselijke wanorde. Kinderen heel lastig, ze doen eenvoudig wat ze willen. Vorderingen der kinderen gering, lezen kan de hele 3e klas niet en schrijven ook slecht.” Hij had d’r derom de eerste dâg al spyt fan dat hij kommen waar. De tweede dâg waar ’t niet feul beter. ’n Paar sitaten út ’t dagboeky: “De tweede dag van lijden schiet gelukkig op”, “Het is hier een godvergeten bende”, “de vorige onderwijzer, een zenuwlijder, heeft een bende achtergelaten” en “zie geen kans om van deze troep wat goeds te maken.” Over de kines: “Lui dat ze zijn, ze kunnen eenvoudig niet rechtop zitten. Liggen in tegendeel ’t liefst met ’t hoofd op de bank.”

Syn gekrimmeneer gong maar deur. Maar doe, drie-en-’n-halve week feerder en de lêste dâg foor de fekânsy, most hij even de klas út. Hij skreef derover: “En wat gebeurde in mijn lokaal… ze bleven allen heel rustig en konden doorwerken en het bleef doodstil. ’t Was in orde hoor!! Slotsom vóór de vakantie: een reuze verbetering in deze 3 ½ week.”

Op 31 augustus gong hij na IJsselmuiden, maar kwam op 23 desimber fan dat jaar alweer werom. Hij ston an ’e skoal in De Oasthoek ant 20 maai 1922. In ’e fekânsy fan 1920 maakte hij ’n rais na België en Frankryk. De fizumstimpels staan in ’t paspoort dat wij kregen hewwe. Ok ’n antal foto’s fan syn rais binne in ôns besit.

In 1922 fertrok Pieter Hendriks na Luwt. Hij troude der op 28 desimber 1923 met onderwizeres Maartje Buikstra, ôfkomstig út St.-Anne en dochter fan Frederik Gerrit Buikstra en Antje Postma. De Buikstra’s waren een fan de eerste beweuners fan ’e nije huzen an ’e Stadhoudersweg (ok wel Davelaer noemd) die’t boud binne in 1921. Maartje Buikstra kreeg as eerste lichting ’n oplaiding an de ‘Rijksleerschool’/’Kweekschool.’ in Apeldoorn. Piet en Maartje worden leraar op deselde skoal in Luwt. Piet worde later ok ambassadeur fan Esperanto, ’n kûnstmatig kreëerde internasjonale taal.

Over ’t boeky “De domenys hifke, mar follen te ligt achte”, oktober 1840:
In ’t boek “Uytland gheheten Bil” wort ’t al kort noemd. Hier folgt ’n útgebraidere ferzy.

In oktober 1840 ferskeen ’t anenime geskrift “De domenys hifke, mar follen te ligt achte”, útgeven deur K.J. Posthumus te St.-Anne. De naam fan ’e drukker likent fersonnen te wezen, want d’r waar gyn drukker Posthumus in St.-Anne. ’t Boeky waar ’n heel skerp geskrift teugen de hoogmoed en aigensinnighyd fan ’e predikanten. Al gau had men de skriver ontdekt: ’t waar meester Wopke de Jong Jz. út St-Jabik. D’r het heel wat over te doen weest. De predikanten waren poermâl, ô.â. domeny Mebius fan St.-Jabik reägeerde fúlaindig. ’t Worde nag slimmer. Skriver de Jong kreeg steun fan Botte (W)Viglius Schultetus Aenee, de sirurgijn fan St.-Jabik.

Aenee fereerde him niet alleen om syn moed, maar ok om syn klassike kinnis en dichtersgave. Hij gong soafeer dat hij ’t, in ’t “West-Fries/Boerenfries” skreven boeky, in ’t Nederlâns fertaalde en op aigen kosten? útgâf in 1841. Ok skreef hij d’r ’n útgebraid foorwoord bij.

Hierop kwammen nag feul meer reäksys. In jaargang 1842 fan de “Vaderlandse Letteroefeningen” worde ’t soa omskreven: “Dit boekje is een schandelijk, verachtelijk, smakeloos schotschrift, in eenen toon en stijl opgesteld, die in geenen fatsoenlijken kring zullen worden geduld en bij den lezer walging en afkeer moeten opwekken.”

De domenys fonnen de meest passende form om hur te wreken in ’n gedicht dat sij deur ’t Bildt sirkulere lieten:

“Wat hoort men nu weer veel gepraat,
In huis, in herberg en op straat,
’t Is van die boze lastertong,
van dien pedanten gek, De Jong.
Hij zond een boekje in het land,
En scheldt daarin de Leraarsstand.
Tsja, mannen, geef hem van de taart,
En smijt hem in de Zuidervaart.”

================================================================================
Info Tresoar over schrijver De Jong
Jong, Wopke Jacobs de
Geboren: 24-03-1799 (Grou) | Overleden: 17-10-1852 (Sint Jabik)
Wopke Jacobs de Jong wie in folksskriuwer út ’e njoggentjinde iuw, in tiidgenoat fan Waling Dykstra. Syn heit wie timmerman, mar dat paad waard troch de jonge Wopke net folge. By de dûmny learde er klassike talen, ek koe er goed oargelspylje. Uteinlik waard er skoalmaster. Yn 1824 troude er mei Jannetje Jobs Posthuma. It pear krige fjouwer bern. Fierder is der net folle oer him bekend, in libbensbeskriuwing dy’t doedestiids makke is, gie ferlern. Hy foel op omdat er, mei yn ’e bagaazje in klassike tale-oplieding, him yn earste ynstânsje utere yn it Nederlânsk, mar letter mear en mear oerskeakele op it Frysk. Dy oergong hie net allinnich te krijen mei de yn dy tiid tanimmende (romantyske) belangstelling foar it eigene, mar wierskynlik ek mei syn belutsenens by de maatskiplike misstannen en tsjinslaggen fan syn tiid: hongersneed, it krisisjier 1848 en de grutte ferskillen tusken earm en ryk lieten Wopke Jacobs de Jong net kâld. As skriuwer debutearre er yn 1833 mei Gedichten, in Nederlânsktalige bondel mei santjin fersen. De tematyk is religieus, it taalgebrûk ‘ferheven’. Dêrnei lei er him ta op it oersetten fan klassyk wurk út it Latyn wei nei it Frysk, lykas in oantal oaden fan Ovidius. Yn 1840 publisearre Wopke Jacobs de Jong in skotskrift ûnder de titel De dominys hifke, mar follen te ligt achte. Hjiryn bekritisearre er de geastlike skynhilligens fan syn tiid, mei as gefolch dat er yn konflikt kaam mei de dûmnys fan Sint Anne en Sint Jabik. Fierder publisearre er syn wurk yn blêden as it Frysk Almanak en De Byekoer.

Theun Bouma/Bildts Aigene