’t Freemde Fuur an de Ouwe-Dyk
’n Fergeten geskidenis út St.-Anne (1859-1860)
Wie’t fandaag lâns de Ouwe-Dyk 276 koiert, siet ’n rustig dykhuus dat hur geduldig in ’t landskap foegt. Maar wainig mînsen wete dat op dut plak, doe nag bekind as Ouwe-Dyk 42, in de seumer fan 1859 ’n brând waar die’t ’t Bildt wekenlang in ’e beroering had. De saak rônd Neeltie Jans de Bildt is in de fergetelhyd raakt. Derom is ’t tiid om ’t ferhaal opnij te fertellen.
’n Froege offen in augustus
Op 5 augustus 1859, om-ende-bij half ses offens, ston ’t huus fan Sjoukje Jans Schipper, wede fan Eelke Hendriks Bosje, inenen fol in ’e brând. Sjoukje had hur huus, soa’t altyd, om fijf uur offens sorgfuldig ôfsloaten en waar naar ’t land gaan. ’t Huus waar alleen toeganklik fia ’t skapehok. Niet lang derna sâg sij abnormaal dikke rook út hur skorstyn kommen. ’n Foorgefoel dreef hur werom na huus, wer’t sij de binnenkant al in flammen antrof. Frijwel al hur besittings gongen ferloren.
De oorsaak bleek gyn ongemak of ’n fonk út ’e heerd, maar brandstichting.
De ferdachte: Neeltie Jans de Bildt
De dader waar buurfrou Neeltie Jans de Bildt, doe 39 jaar oud, geboren op 10 febrewary 1820 as dochter fan Jan de Bildt en Trijntje Dijkstra. Sij waar troud met Willem Gerrits Beimers. Neeltie ston bekind as ’n stille frou die’t soms fertiisd overkwam. Dorpsgenoaten ferklaarden later dat sij “wel eens blijk had gegeven haar verstandvermogen niet ten volle te bezitten.”
Op de offen fan de brand bekinde sij dat se in ’t huus fan Sjoukje weest waar. Se had ’n koaltsy út de fuurpot pakt en had dut bij ’t bed laid. Sij kon sels gyn dúdlik motyf geve en praatte alleen over ’n “onwillekeurige drang.” Se benadrukte dat se gyn inkele aksy had met Sjoukje Schipper.
’t Ondersoek
De Bildtse feldwachter Tjeerd Albert Pot stelde de folgende dâg ’n eerste ondersoek in. Hij trof Neeltie fertiisd an; sij wreef in ’e hannen en wist niet goed út te lêgen werom’t se ’t deen had.
’t Provinsjaal gerechtshof fan Frysland nam de saak serieus: acht getugen, weronder twee deskundigen, worden hoord. Twee dokters ondersochten Neeltie foor ’n langere tiid. Hun konklúzzy waar dat sij niet kranksinnig waar, maar se erkinden al dat hur ferstandlike helderhyd betiden tekort skoat.
Perses en feroordeling
De sitting waar in desimber 1859 werna de útspraak folgde op 16 jannewary 1860. Neeltie worde feroordeeld ant fijf jaar tuchthuus.
De kosten fan de rechtsaak bedroegen f 29,23.
Na de feroordeling worde Neeltie overbrocht naar ’n gesticht in Gouda en se sou ’t Bildt niet weer werom sien. Se fersturf tidens hur detînsy op 3 juni1860, nag gyn halfjaar na de útspraak.
’t Goudse tuchthuus
Neeltie worde dus overbrocht naar ’t tuchthuus in Gouda dat festigd waar in de foormalige gebouwen fan ’t Sint-Catharinaklooster an de Groeneweg. Deuze instelling beston al sont 1611 en waar in de desinnia fòòr 1861 fooral ’n frouwetuchthuus worren, faitlik ’n frôlygefangenis. De leefomstandigheden in de frôlygefangenis waren úttermate min. ’t Rezjym beston út frijhydsberoving in kombinasy met ferplichte erbaid. In de werksalen fan de gefangenis houden de frôly hur doende met braaien, spinnen of naaien, maar ok met swaar werk dat bij de tuchthuusdissipline hoorde. In deuze sobere en stringe omgeving brocht Neeltie hur straftiid deur.
In 1861 worde besloaten om de frôlygefangenis op te heffen om’t ’t gebou oud en ferfâlen waar.
’t Huus en de blivende sporen
’t Ofbrande huus an de Ouwe-Dyk worde in 1860 herboud, dut keer as twee húzzen. Na de hernummering fan 1964 kregen sij de nummers Ouwe-Dyk 274 en 276. Later worde d’r fan deuze twee panden weer een huus maakt; ’t teugenworige Ouwe-Dyk 276.
Fan de brand die’t in 1859 soafeul opskudding feroorsaakte, is nou niks meer sichtber. Maar ’t ferhaal leeft nag fort in de herinnering fan ’t Bildt, as ’n stille, raadselachtige episoade werin ’n mînslike geest even út de koers raakte en ’t fuur syn kâns greep.
Tekst: Bildts Aigene/Theun Bouma
Bronnen:
– Jos en Bep Kastelijns, Veldhoven (die’t deur femily-ondersoek op ’t Bildt met informasy kwammen)
– Krante-artikels
– Burgerlike stand
– Bildts Aigene
– Kadaster
– Het Arrest
– Ferskillende bronnen op ’t internet
– Foto niet echt, as illustrasy, samenstelt met AI
Verhaal in het Nederlands.
Het Vreemde Vuur aan de Oudebildtdijk