Kolum fan Gerard de Jong: Sarri
Sarri
‘n Paar tillefoantsys en later as plend – komt-y, komt-y niet? –rijt d’r om halfseuven inenen ‘n blauwe VW Golf foor, naast ‘t Aita San Miguel Plaza in Iuretta. ‘Spring d’r maar in!’. Tegaar met ôns Baskise maat en dichter Peru Magdalena wrotte Mirjam en ik ôns op de te krappe achterbank en skudde hannen met de man op de passazjiersstoel, die’t fryndlik lacht: ‘Joseba.’
Wie’t him in ’t Nederlâns soekt fynt inkeld clickbait: ‘Top 10 meest spectaculaire gevangenisontsnappingen!’ In Baskenland is Joseba Sarrionandia ’n literêre groathyd, ‘n levende leginde die’t bij ôns gyn gelikense kin? As gyn ander ferwoordt hij in syn fersys, gedichten en ferhalen de siel fan ‘n heel folk.
‘Sarri’ – syn koasnaam, ‘n eerbetoan fan punkrockband Kortatu – waar as jongkirl lid fan ETA, de Baskise ôfskaidingsbeweging, lykas ‘n prot Basken die’t bij de trânsisy fan Franco’s diktatuur naar ‘n demokrasy an ‘t kortste eand trokken. In 1980 worde hij oppakt en tot 22 jaar sel feroordeeld. Deuze week feertig jaar leden, op 7 july 1985, ontsnapte hij út de swaarbewaakte gefangenis. En hoe. Na ôfloop fan ’n gefangeniskonsert ferstopte hij him, tegaar met ’n maat, in ’n lúdspreker fan de bend. Hij smokkelde himsels de frijhyd in.
Nou ja, frijhyd… Dartig jaar eensem ballingskap op Kuba folgde, sonder dat een wist wer’t hij waar. Doe’t hij in 2016 de garânsy kreeg dat syn ‘saak’ ferjaard waar, kon de ferloren seun in 2021 aindlik definityf werom na syn haitelând. Syn hait en ’n prot kammeraten waren onderwilens fersturven.
Wij slingere de bergen in, de sfeer is útlaten, road-trip. Soms stoppe wij om wat te koieren en te praten. ‘Kyk, der is ôns pake opgroeid, en hier ôns hait.’ ’t Tastbere ferleden, syn herfonnen oorsprong, ‘t roert him. Sarri is búttengewoan beskaiden, op ’t ferlegene ôf, maar fertelt graag en wil alles wete over ‘t Frys en ‘t Bildts.
Werom op ‘t plain ete, drinke en dânse wij metnander, tegaar met honderten ânderen út ‘t dorp. Om halfelf lope wy naar ’t San Juan-freugdefuur. ’n Súvveringsritueel, fan feer foordat religy ’t inpikte. ’t Skoaljaar is klaar, kines gooie hur skriften en sorgen in ’t fuur. Op ’n stikky karton skrive wij op wat wij achter ôns late wille. Ut myn ooghoek sien ik dat Sarri ’t bij ’n woord of twee hout, der’t ik ’t niet in fier sinnen houwe kin.
Wij lopen metnander op ’t loeihite, metershoge fuur ôf. Sarri smyt syn stikky karton in de flammen. Hij is hitebestindiger as ik; ik staan te feer fort, myn briefy ferwaait. At de flammen ’t opeten hewwe weet ik niet. Maar ’t is d’r bleven, der in Iuretta. Op ’t plak der’t wij die aven metnander soafeul meer weromkregen as achterlieten.
gm.de.jong@xs4all.nl